Dag Nellie en Frans,
ik zie jullie op het kaartje heel langzaam naar beneden kruipen. En leef met jullie mee. En ben blij als jullie op het laatste moment weer een slaaplaats hebben. Ik moet denken aan vele jaren geleden. Pap,Mam, Truus Baetsen en ik reisden in een piepklein fiatje door Frankrijk op weg naar Lourdes. Pap werd grieperig. We kwamen in midden-Frankrijk aan een klooster en ik vroeg of we mochten slapen. Ja, zeiden ze, ze waren verwittigd dat we kwamen. ik weet zeker dat dat niet het geval was maar dat we op de bonnefooi kwamen. Maar goed, we sliepen in dat doodstil dorpje als een roos. Pap was de volgende morgen weer helemaal beter. Als echte pelgrims werden we kennelijk vergezeld door een engel. Die wens ik jullie ook toe.
Doen jullie trouwens ook Lourdes aan? Scheelt maar een paar millimeter. Op de kaart dan!
Met hartelijke grote,
Jène

Hallo Nelly en Frans,

Omdat je als pelgrim genoeg te contempleren hebt, en je ook overigens genoeg te doen of te zien hebt, is de kans dat je je gaat vervelen klein. Aan raadsels ter afleiding, of ander tijdverdrijf als verstrooiing en vertier hebben jullie waarschijnlijk weinig behoefte.

Maar stel nu toch dat jullie onverhoopt de slaap niet kunnen vatten, bijvoorbeeld als jullie besloten hebben de nacht in een grot door te brengen (een grot als slaapplaats wordt door sommigen wel geadviseerd, maar of dat een verantwoord advies is weet ik niet). Misschien wordt er wel te hard en te lang gezonden door mede-grotslapers. Het schijnt immers traditie te zijn om in grotten veel slaapliedjes te zingen. Hoe dan ook, als jullie de slaap niet kunnen vatten, dan geef ik hieronder wat taalkundige tips om de nacht door te komen.

Een woordenboek is daarbij erg handig, maar ik neem aan dat jullie vast wel een Berlitz taalgidsje Frans en/of Spaans (met woordenlijst) hebben meegenomen. Wie weet hebben jullie zelfs wel zo'n vertaalcomputertje bij je. Die wegen bijna niets. De Voice Travel Mate 2 (*) bijvoorbeeld, vertaalt van en naar 12 talen. De uitgever zegt er dit over: "Gaat u regelmatig naar het buitenland op vakantie? En moet u dan regelmatig gebruik maken van handen en voeten om iets duidelijk te maken? Dan is de Voice Travel Mate 2 vertaler echt iets voor u."

Uiteraard zitten Nederlands, Frans en Spaans bij die 12 talen, maar ook Portugees. Dus als je niet goed oplet en de afslag naar Santiago de Compostella mist, en je komt in Portugal terecht, dan is er nog geen man over boord (taalkundig gezien dan). En als je helemaal de kluts en weg kwijt bent, en je vraagt je af waarom er zo vaak hond op het menu staat in de plaatselijke restaurants, dan kun je met het Mandarijn van de Voice Travel Mate 2 je voordeel doen.

Wat kun je als tijdverdrijf zoal doen met een woordenboek? Niet vieze woorden opzoeken, al kan dat ook heel leuk zijn. Neen, iets meer intellectueel, namelijk het uitvoeren van taalkundige transformaties. Een meester daarin was Raymond Queneau, een Frans schrijver, dichter en wiskundige. Als je ooit in Parijs komt (of bent geweest) en je komt langs het metrostation Bobigny - Pantin - Raymond Queneau (metrolijn 5 van Bobigny naar Place d'Italie en omgekeerd), dan weet je nu over wie dat gaat.

Een van Quenau's taalkundige experimenten was het transformeren van teksten volgens het volgende simpele recept. Neem een tekst (het liefst een algemeen bekende tekst) en vervang met behulp van een woordenboek elk zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord of bijwoord door het zelfstandig naamwoord (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) dat in dat woordenboek er op volgt. Deze teksttransformatie zou je T1 kunnen noemen. Maar je kunt natuurlijk ook het tweede woord uit het woordenboek kiezen. Dan krijg je de transformatie T2, of het derde of vierde woord (T3, T4) enz. Rudy Kousbroek heeft dat in Nederland voor het eerst gedaan met de eerste Genesis-verzen ("In den beginne schiep God den hemel en de aarde. De aarde nu was woest en ledig ..."). Het transformatieresultaat hangt uiteraard af van het gebruikte woordenboek. Ooit was op internet het volgende resultaat te vinden van Genesis 1: 1-5:

"In het beginaccent schiep godallemachtig de hemelas en de aardebaan. De aardebaan was woestaard en leegaard; duit lag over de dieptebaan, en het geestbeeld van Godallemachtig zweefde over de water-en-vuurbaas. En Godallemachtig zeide: Daar zij lichtaansluiting, en er was lichtaansluiting. En Godallemachtig zag dat de lichtaansluiting goedaardig was. Godallemachtig scheidde de lichtaansluiting van de duit; de lichtaansluiting noemde godallemachtig dagafschrift, en de duit noemde Hij nachtaanval. Het werd avondappèl en het werd ochtendappèl; dat was het eerste dagafschrift."

Zelfs weinig bijbelvasten moeten hier toch een Aha-Erlebnis bij krijgen. Al is de tekst volslagen nieuw, hij klinkt eigenlijk best vertrouwd.

Een minder bekende tekst dan de eerste verzen van Genesis zijn de eerste twee zinnen van de preambule van een Nederlandse wet (de eerste regels waarmee elke wet begint). Dat gaat zo:
"Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.
Allen, die deze zullen zien of horen lezen, saluut ! doen te weten:"

De modale Nederlander vindt deze tekst misschien een beetje raar. Maar voor lieden die veel met Nederlandse wetten te maken hebben, is het gesneden koek. En natuurlijk kun je deze regels met een goed gekozen transformatie wat opfleuren. Met behulp van de elektronische versie van de Grote Van Dale (14e druk, 2005) heb ik T8 toegepast. Dat geeft:

"Wij Beaujolais primeur, bij de gratuïteit van het Godendom, Koninginnencollectie van de Nederrap, prinses-van-de-nacht van Oranjeschil enz. enz. enz.
Allen, die deze zullen zippen of hossebossen lieren, salvovuur! doen te wiegelen:"

Als alternatieve preambule niet gek, en dankzij "salvovuur!" in plaats van "saluut!" ook wel behoorlijk vastberaden. Met een wet die zo begint valt niet te spotten.
En net als de Genesis-tekst geldt ook voor deze tekst: helemaal nieuw, maar toch redelijk vertrouwd. In elk geval voor advocaten, wettenmakers en pseudo-wettenmakers (zoals ik). Een op hol geslagen spellingscontrole van een tekstverwerkingsprogramma zou deze tekst hebben kunnen produceren.

Een andere transformatie (niet door Queneau beschreven) is het gebruik van vertaalmachines. Als jullie inderdaad een Voice Travel Mate 2 bij je hebben dan is dit type transformatie voor jullie kinderspel. Ook nu is het recept eenvoudig, al is het wat bewerkelijker.

Het gaat zo. Kies een Nederlandse tekst die moet worden getransformeerd. Maak dan een machinevertaling van die tekst naar een (willekeurig) andere taal. Vervolgens vertaal je de (zojuist vertaalde) tekst weer terug naar het Nederlands. En klaar is Kees. Bijvoorbeeld: vertaal een tekst vanuit het Nederlands naar Engels en dan weer terug naar het Nederlands. Dat levert de transformatie NEN op. Als je het resultaat, de NEN-getransformeerde tekst dus, nog een keer in het Engels vertaald, en dan weer terugvertaald in het Nederlands, dan krijg je de NENEN-getransformeerde tekst.

Uiteraard zijn omwegen via andere talen ook mogelijk. Bijvoorbeeld Nederlands-Engels-Duits-Engels-Nederlands: NEDEN. Of Nederlands-Engels-Frans-Engels-Nederlands: NEFEN. En als je toch eenmaal bezig bent, waarom dan niet een uitstapje via een exotische taal, het Chinees: NECEN.

Ik heb in verleden wat geëxperimenteerd met zulke transformaties. Het resultaat houden jullie tegoed: iets voor een volgende keer. En dan (misschien) ook: hoe maak je Jip-en-Janneke-taal onbegrijpelijk.

Veel wandelplezier.

Dan

Hallo Nelly en Frans,
Jullie moeten weer een nacht in een grot doorbrengen? Ik heb gehoord dat een Belg, Dries de Bok, jullie vanavond laat in slaap zal proberen te zingen met het stomste slaapliedje dat ik ooit van mijn leven heb gehoord. Ik zal uitleggen waarom.

Slaap Nelly slaap
Daar buiten loopt een schaap
Een schaap met witte voetjes
Dat drinkt zijn melk zo zoetjes
Slaap Nelly slaap
Daar buiten loopt een schaap

Wie drinkt nou zijn eigen melk? Is een schaap zo lenig dat het zijn eigen uier kan leegzuigen? Want over een bekertje wordt niet gesproken! En wat is ‘zoetjes’ drinken? Wat moet dat schaap trouwens nog zo laat buiten op zijn voetjes? Hij heeft trouwens helemaal geen voetjes; volgens mij zitten er klauwen aan zijn poten! En waarom die laatste regel; in de 2e regel hebben we toch al gehoord dat er buiten een schaap loopt! Wat een stom liedje!

Slaap Fransje slaap
Daar buiten loopt een schaap
Een schaap met witte voetjes
Dat drinkt zijn melk zo zoetjes
Schaapje en een bonte koe
Fransje doe je oogjes toe

Ik zal niets zeggen van de herhalingen hier, maar waarom wordt hier ineens een bonte koe ten tonele gevoerd? Wat is haar functie? Moet die zich ook met haar eigen product in leven houden of is ze bevriend met het schaapje? Wat moeten die twee trouwens met elkaar?En wie zegt nu dat Fransje de oogjes toe moet doen: het schaap of de bonte koe? Onduidelijkheid alom! Stom liedje!

Slaap Nelly slaap!
Daar buiten loopt een schaap
Een schaap met witte voetjes
Dat drinkt zijn melk zo zoetjes
Sterretjes aan de hemel staan
Nelly jij moet slapen gaan

Waarom wordt er hier ineens een kosmische dimensie aan het zo platvloerse liedje toegevoegd? Waarom die sterren er bijgesleept en waar bemoeien die hemellichamen zich mee: ‘Nelly jij móét slapen gaan’. Bemoeials zijn het; Nelly bepaalt toch zelf wanneer ze wil gaan slapen! Heel stom liedje!!

Slaap Fransje slaap!
Daar buiten loopt een schaap
Een schaap met witte voetjes
Drinkt er de melk zo zoetjes
Schaapje met zijn witte wol
Fransje drinkt zijn buikje vol

Waarom wordt hier de 4e regel ineens gewijzigd? Ik was er net aan gewend te zingen “Dat drinkt zijn melk zo zoetjes”, of hier wordt het: “Drinkt er de melk zo zoetjes”! En waarom ‘witte’ wol; ik heb nog nooit een oranje schaap gezien! (Ja toch wel, bij interlands van het Nederlands voetbalelftal!) De twee laatste regels snap ik ook helemaal niet. Waarmee drinkt Fransje zijn buikje vol? Met witte wol!! Om een verstopping van te krijgen! Trouwens: ‘buikje’, waarom een verkleinwoord?! Heel erg stom liedje!!!

Slaap Fransje slaap
Je snurrikt als een aap
En Nelly is een krokodil
Die bijt je zomaar in je bil
Slaap Fransje slaap
Ik sla je voor je raap!

Dit couplet slaat alles!! Dat hier de toevlucht wordt genomen tot de vorm ‘snurrikt’ daar kan ik nog overheen komen, ‘dichterlijke vrijheid’ zullen we aannemen; maar dat Frans snurkt als een aap!! Nelly zal heus wel weten met wie of wat het snurken van Frans vergeleken kan worden, maar als een aap, dat toch zeker niet, hè Nelly?! Er zijn trouwens zo veel soorten apen en dat Frans die allemaal kan imiteren, nee, dat geloof ik echt niet!
Dan ondergaat Nelly plotseling een metamorfose en gaat als krokodil Frans – die lekker ligt te slapen en te snurken – in zijn bil bijten. ’t Zal je maar gebeuren!! En dan wordt weer heel lief Fransje – die toch een gapende wonde moet hebben! - aangemoedigd om te gaan slapen, maar als klap op de vuurpijl wordt hij dan ook nog voor zijn raap geslagen! En nu is de grote vraag natuurlijk: wie is de dader; wie is ‘ik’?
Marinda, Ludovic of wellicht de Groel? Mogelijk een wierook-Chinees! Wie kan er plezier in hebben gehad Frans voor zijn raap te slaan? En waarom?
Ongelooflijk stom liedje!!!!

Frans en Nelly, ik hoop dat jullie hier overheen komen! Mogen wonden en blauwe plekken snel helen en dat jullie na een ongestoorde nachtrust weer uitgerust verder kunnen gaan.
Molan vindt het ook een stom liedje!
Groetjes,
Thuur